Tussen Kunst en Cash: de balans tussen liefdewerk en ondernemerschap.
Geld en kunst zijn heel innig met elkaar. Maar die relatie moet wel een verborgen affaire zijn, of een bizar spelletje in het donker. En als er dan toch een keer verdiend wordt krijg je een soort ironische performance, met grote grijnzen en veel klatergoud. Want geld en dingen doen voor geld is vies en gênant. Het is een hardnekkig overblijfsel uit het romantische gedachtegoed. Blockbusters en bestsellers zijn aardig maar wel verdacht: de ware kunstenaar geeft niet om succesvol verkopen, want hij/zij creëert omdat dat moet. Liefst eenzaam en arm en verdrietig in een koud atelier of op een klein zolderkamertje. Als een soort alchemist creëert de kunstenaar daar échte kunst, geperst uit authentiek lijden.
Het heilige creëren
Ik werk als tekstschrijver voor de kunst en cultuursector. Bij het plegen van PR moet ik dan altijd een serie kunstgrepen uitvoeren: elke schijn van willen verkopen is ordinair, prijzen noemen is eigenlijk jezelf in de voet schieten. Maar als kunstenaar of creatief wil je toch je brood verdienen met wat je het allerliefste doet. En krijg je dus ook te maken met zaken als onderhandelen, netwerken en contracten. Praktische dingen die qua gevoel haaks lijken te staan op het heilige creëren. Het creatieve proces is ondanks al het recente onderzoek nog steeds een groot raadsel, net zoals de juiste regels voor de dans met geïnteresseerden, kopers en opdrachtgevers. Het commerciële aspect wordt ook maar mondjesmaat bijgebracht tijdens opleidingen.
De droevige honoraria
Je kunt het allemaal heel ingewikkeld maken. Of lekker simpel, zoals de Rotterdamse creatievencoach Maaike van Steenis het stelt: “de effectiefste strategie voor ondernemers is tegelijkertijd ook de simpelste. Kijk welke dingen je veel opleveren en doe daar meer van. En stop met de dingen die weinig of niets opleveren”.
Maaike is al meer dan tien jaar lang zelfstandige in de culturele sector. Lang ging ze te werk op een manier die voor velen herkenbaar zal zijn: als manusje van alles. Met gedichtenworkshops voor kinderen en volwassenen, muziek maken, theater spelen. Ze werkte ook als fondsenwerver en zakelijk leider en had daarbij vaker wel dan niet te maken met de droevige honoraria, die beschikbaar waren voor creatieve makers. Zelf verdiende ze voor haar gevoel ook te weinig en daardoor ging ze zich verdiepen in marketing en cultureel ondernemerschap. Nu leert ze creatieven om zakelijker te denken, maar nog steeds hun hart te volgen. En die dubbele boodschap komt ook sterk naar voren in haar boek: Tussen Kunst En Cash.
Successen en pijnlijke fouten
Ik heb een paar jaar geleden de workshop ‘succesvol ondernemen als creatief’ bij haar gevolgd en ik heb nu haar eerste boek gekregen, om te bespreken. Tussen Kunst En Cash is het equivalent van een fijne netwerkdag met openhartige, gelijkgestemde creatieven. Schilders en musici, vormgevers, schrijvers en acteurs. Collega’s, die in interviews met Maaike eerlijk durven te vertellen over hun successen maar ook over soms pijnlijke fouten. En dat is moedig, want ze laten je echt meekijken in de ontwikkeling van hun onderneming. Maaike interviewde een bont gezelschap van slimme creatieven, die samen laten zien hoe rijk ons culturele en creatieve landschap eigenlijk is. En dat geeft inspiratie. En troost, als je zelf ook aan het ploeteren bent. Elf verrassende doeners, die lekker no-nonsense vertellen welke stappen ze hebben gezet in kun kunstpraktijk. En die fijne buitenissige dingen doen: schilder Wouter Berns heeft zijn kunstwerken op verhuiswagens afgebeeld, want die rijden door heel het land. Maarten Bakker is regisseur én directeur van twee theaters tegelijk. Andere mensen zien dan beren op de weg, hij zag juist efficiëntie en kostenbesparing.
The fraud police
Maar één op de vijf kunstenaars kan leven van zijn/haar werk, blijkt uit een onderzoek uit 2016 van Pim van Klink (de bijzondere economie van het kunstenaarschap). Iedereen heeft er ook een mening over: “je moet het niet doen voor het geld”, is er zo eentje. Of deze, van vele ouders en familieleden: “moet je niet iets veiligs kiezen lieverd, waar je wat aan hebt?”. En dan hebben we het nog niet eens over je eigen zelftwijfel, vaak net als je lekker bezig bent. “Dit is zo ontzettend leuk, mag ik hier wel geld voor vragen?”. Het ‘imposters syndrome’, dat je het gevoel hebt dat er elk moment iemand kan aanbellen van ‘the fraud police’, zoals zangeres en entrepreneur Amanda Palmer dat gevoel noemt. Stop er maar mee, leuk geprobeerd, maar je hebt het toch niet in je. En die gekte is eigenlijk niet zo gek: je creert, maakt vanuit het niets íets. Als kunstenaar ben je bezig met iets nieuws te maken, wat er hiervoor nog niet was.
Blijven delen wat je doet
Het boek van Maaike gaat niet echt in op de worstelingen van het creatieve proces, maar stelt wel gerust met praktische tips. Ze herinneren aan de bekende quote van Woody Allen: “eighty percent of success is showing up”. Opdagen, op de juiste plek zijn, doen wat je moet doen. En hele basale dingen die toch enorm belangrijk zijn, zoals alle elf ondernemers beamen: wees vriendelijk, kom afspraken na (maak afspraken!), klaar de klus en ga weer door. En vertel doorlopend wat je aan het doen bent. Veel van de geïnterviewde zijn overladen met prijzen en hebben geweldige prestaties neergezet. Maar ze zeggen het allemaal: blijf vernieuwen, blijf jezelf promoten, blijf delen wat je doet. Het komt niet vanzelf, succes. Het is een continu proces.
Je grote waarom
De meestal intuïtieve beslissingen in de carrières van de creatieven koppelt Maaike aan een aantal marketingtheorieën en technieken. Basiskennis die iedereen zou moeten hebben. Zoals de marketingmix, nadenken over je doelgroep. Ook het ‘start with why’ van Simon Sinek komt voorbij: de man met het zeer aangename stemgeluid die je in diverse online speeches uitdaagt om heel goed na te denken over je grote waarom. Waarom kom je ’s ochtends je bed uit? Wat wil je geven aan de wereld?
Niet kiezen is een keuze
Dit leuke, handzame boekje stimuleert je om op allerlei verschillende manieren na te denken over je eigen bezigheden. Lekker Rotterdams: no-nonsense, geen overbodigheden of lastige taal. Leuk vond ik de omwerking van de 3 P’s naar het Geinmodel. Een nieuwe klus zou idealiter moeten voldoen aan minstens twee van de drie voorwaarden: Poen, Prestige of Plezier. Maaike heeft prestige nog onderverdeeld en vertelt ook waarom. En fijn en herkenbaar om te lezen vond ik deze, over zelftwijfel: niet kiezen is ook een keuze. Het is een anekdote van beeldend kunstenaar Rogier Ruys, die lang twijfelde of hij wel of niet naar het conservatorium wilde gaan. Zijn leraar zei hem toen: “als je het echt had gewild, dan had je het al lang geweten”. Intuïtie, gut feeling, je instinct volgen: ze komen in elk verhaal terug. En die zijn allemaal ook sterk verbonden met je noodzaak, die onvermijdbare behoefte voelen om iets te doen.
De juiste woorden
Heel belangrijk is het goed verwoorden van al die intuïtieve beslissingen, en de voor buitenstaanders vaak ongrijpbare noodzaak. De juiste woorden kunnen net het verschil maken: of de wereld je zien als uniek en kundig, en daardoor ook bereid is om een goede prijs te betalen. Zo laat uitvinder Yuri Landman zien hoe hij ‘aan de voorkant’ bepaalde statements gebruikt, terwijl ‘de achterkant’, zijn werkpraktijk, nog gewoon hetzelfde is. Je moet de buitenwereld wel overtuigen van het belang van je werk, en door de juiste framing kun je een dienst of product soms meerdere keren verkopen. Als dat schaalbaar kan is het helemaal mooi, want dan spreek je meerdere doelgroepen met verschillende budgetten aan. Zo stak Landman enorm veel uren in het bouwen van unieke instrumenten. Maar hij verdiende pas echt door het verkopen van die kennis, via verrassende workshops.
Waan van de dag
Het boek bevat inspiratie en tips voor beginners en gevorderden. Laat gewoon aan het begin al zien wat je het liefste wil doen, ook al heb je die specifieke opdracht nu nog niet. Pro’s worden uitgedaagd om af en toe bewust stil te staan en kritisch te kijken naar hun praktijk. Werkt het? Maar ook: reageer je niet constant naar de waan van de dag, geniet je er nog van, stuur je zelf? En dat is ook leuk aan het boek, om van zoveel vakidioten te lezen hoe ze het maken en bedenken net zo essentieel vinden als werken aan een goede gezondheid.
Geen magische formule
Ik zal het alvast verklappen: er is geen magische formule, geen quick & easy manier om dik te cashen met je kunst. Maar wel elf inspirerende verhalen inclusief een beginnetje aan theorie, die verder wordt uitgewerkt in zes praktische opdrachten die je na afloop in je mailbox kunt krijgen. Een slimme manier van contact maken die Maaike zelf dus ook kundig toepast en gepassioneerd promoot: zoek verbinding met mensen die je interesses delen. Leer van anderen en stel de juiste vragen. Het is een methode die ook grote motivatiegoeroes als Tony Robbins aanhangen: je hoeft het wiel niet helemaal zelf uit te vinden. Kijk in je omgeving naar mensen die geslaagd zijn in wat jij het allerliefst zou willen, en vraag gewoon eens hoe ze dat hebben gedaan. Toon interesse, deel wat je doet, stel slimme vragen en durf je eigen plan aan te passen als het niet werkt. Maaike helpt je om zakelijk te zijn op een vriendelijke, persoonlijke manier. Zodat je jezelf serieus neemt als ondernemer en daardoor ook de juiste stappen zet. Met als belangrijkste les: praat wel over geld, zelfs al helemaal aan het begin van een opdracht of relatie. Voordat het ineens toch een taboe wordt.
